X
artykuł eksperta
Istota franczyzy skoncentrowana jest w głównej mierze na unikalnym pomyśle, wokół którego franczyzodawca buduje wizerunek oraz wartość firmy. Na to, w jaki sposób dana sieć franczyzowa odbierana jest przez klientów, składa się wiele czynników, które widoczne są na pierwszy rzut oka np. charakterystyczny wystrój sklepu czy logo firmy. Jednak daleko bardziej istotne elementy to te, które klient danej sieci poznaje w trakcie korzystania z usług lub podmiotu marki, np. sposób komunikacji, oryginalna forma obsługi czy technologia CRM.
Charakterystyczne cechy firmy franczyzowej powodują, że jest ona atrakcyjna dla klientów, rozpoznawalna na rynku, a gdy towarzyszy temu wysoka jakość obsługi – chętnie wybierana przez konsumentów. To z kolei rodzi zainteresowanie potencjalnych franczyzobiorców, którzy wyrażają chęć prowadzenia biznesu na już wypracowanych schematach działania. Zasadą działania w ramach franczyzy jest prowadzenie biznesu jako samodzielny przedsiębiorca, ale w oparciu o pomysł franczyzodawcy. Franczyza to zatem połączenie pewnych sprzeczności – niezależności właścicielskiej z komfortem zapewnianym przez opiekę instytucji. Ochrona tajemnicy handlowej w biznesie franczyzowym jest zatem często związana z definicją aspektu „niezależności” franczyzobiorcy
Co zatem jest tą nieuchwytną tajemnicą handlową, która – będąc cennym przepisem na sukces sieci– nie może zostać ujawniona konkurencji?
Prawną definicję tajemnicy przedsiębiorstwa możemy znaleźć w Ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U.2020.1913) w jej art. 11 ust. 2: Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności. Ustawa określa także wszystkie kwestie związane z ochroną i naruszeniem tajemnicy przedsiębiorstwa.
Powyższa regulacja wynika wprost z implementacji do polskiego porządku prawnego z 2018 roku Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem, gdzie „tajemnica przedsiębiorstwa” oznacza informacje, które spełniają wszystkie następujące wymogi:
Przykładowo mogą to być m.in., choć nie tylko:
Tyle teorii na temat tajemnicy handlowej przedsiębiorstwa. Wiemy, że jako franczyzobiorcy – mamy obowiązek ją chronić, ale co to tak naprawdę oznacza? Wszystkie powszechnie obowiązujące przepisy prawa są dość ogólne w tym zakresie. Ich zapisy sprowadzają się do tego, że informacje mające wartość handlową i dające przedsiębiorcy przewagę nad konkurencją nie mogą zostać ujawnione ani powszechnie upublicznione. O to musi już zadbać sam przedsiębiorca, wprowadzając w swoich wewnętrznych przepisach i zawieranych przez siebie umowach odpowiednie zapisy przewidujące formę zabezpieczenia informacji oraz sankcje za naruszenie ich ochrony. Dotyczy to także zapisów w umowach z personelem franczyzobiorcy. Szczególnie na ten ostatni punkt warto zwrócić uwagę, zwłaszcza, jeżeli nasza firma jest pierwszym oddziałem marki w danym kraju. Franczyzodawca często udostępnia template umowy z pracownikiem, jednak ta nie zawsze jest dopasowana do realiów i kodeksu pracy danego kraju.
Franczyzodawca musi przede wszystkim precyzyjnie określić przedmiot franczyzy rozumiany jako ogół praw z obszaru własności przemysłowej lub/i intelektualnej, obejmujący m.in. prawa autorskie, wzory zdobnicze, nazwy handlowe, patenty, szyldy, a także niewidoczny gołym okiem know-how. Wszystkie te prawa są przekazywane dalej franczyzobiorcy w celu sprzedaży towarów lub usług zgodnie z polityką franczyzodawcy. Jednak to właśnie wymieniony wyżej jako ostatni składnik praw franczyzowych know-how ma największe znaczenie dla ochrony tajemnic marki, a w dodatku przysparza stronom najwięcej problemów. O ile bowiem znaki towarowe, szyldy i tym podobne prawa stosunkowo łatwo opatentować lub objąć inną dedykowaną danemu prawu ochroną prawną, o tyle właśnie zbiór dobrych praktyk i procedur zasługuje na szczególną uwagę. Franczyzodawca powinien zadbać o jak najbardziej precyzyjny i zrozumiały opis know-how w umowie franczyzowej, a instrukcja go dotycząca winna być traktowana jako ściśle tajny dokument. Intencjonalne nieopatentowanie know-how ma ogromny sens biznesowy, gdyż wiedza ta przekazywana jedynie franczyzobiorcy posiada swoją unikatową wartość dopóty, dopóki zachowuje właśnie charakter poufny. Warto bowiem pamiętać, że proces patentowy zakłada z natury rzeczy ujawnienie publicznie części informacji o produkcie czy usłudze właśnie dlatego, żeby instytucje mogły stwierdzić i wyegzekwować ew. naruszenie patentu.
Na koniec warto wspomnieć o sankcjach, jakie grożą nieuczciwemu franczyzobiorcy za naruszenie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa pracodawcy. Sankcje mogą mieć charakter cywilny albo karny. W ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji art. 18 przewiduje odpowiedzialność cywilną za naruszenie: przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać zaniechania niedozwolonych działań, usunięcia skutków niedozwolonych działań, złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, naprawienia wyrządzonej szkody - na zasadach ogólnych, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści - na zasadach ogólnych i zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.
Ponadto ustawa zawiera przepisy karne. Jej art. 23 stanowi, że ten, kto wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.
Na gruncie samej umowy franczyzy - obowiązek ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa powinien być w niej jasno i precyzyjnie zapisany. Ponadto musi być ściśle powiązany z zagrożeniem karą umowną za naruszenie ochrony tajemnicy. Warto zaznaczyć, że kara umowna będzie przysługiwała franczyzodawcy niezależnie od naprawienia szkody przez franczyzobiorcę a także niezależnie od kwoty odszkodowania. Prawidłowe określenie tej części umowy zapewnić powinno franczyzodawcy optymalną ochronę, a franczyzobiorcę – w zakresie transparentności mechanizmu nałożenia ew. sankcji. Franczyzobiorca jednak szczególnie powinien zadbać o stosowne zapisy, ponieważ przekazuje franczyzobiorcy wypracowany przez siebie know-how – schematy działania posiadające wartość handlową i stanowiące o oryginalności jego marki franczyzowej.
